Zmiana osobowości. Wybrane zagadnienia stanowi szósty tom serii Psychologia Osobowości, przygotowany przez Zakład Psychologii Ogólnej Instytutu Psychologii UJ. Przedmiotem zawartych w nim analiz jest możliwość zmiany osobowości człowieka dorosłego na różnych poziomach, to znaczy w zakresie cech o charakterze dyspozycji, dążeń osobistych i przekonań na temat własnej osoby oraz własnej przeszłości. Zbiór tekstów prezentuje problem stałości i zmiany w różnych ujęciach osobowości, wskazuje na trudności w zakresie opisu i pomiaru zmiany oraz przedstawia szczegółowe mechanizmy, dzięki którym zmiana może się dokonać. Rozstrzygnięcia problemu stałości i zmiany charakterystyk osoby mają istotne implikacje zarówno dla laików uprawiających prywatną psychologię, jak i psychologów praktyków. Z jednej strony oczekujemy, że my sami czy osoby, które poznajemy, się nie zmienią, a z drugiej - czasami bardzo takich zmian pragniemy. Z kolei dla psychologów praktyków zmiana jest celem większości ich oddziaływań. Niniejsza praca włącza się w dyskusję nad tym, na ile uzasadnione są powyższe oczekiwania.
I. STAŁOŚĆ I ZMIANA OSOBOWOŚCI W WIEKU DOROSŁYM - PERSPEKTYWA GENETYKI ZACHOWANIA 1. Podstawowe problemy związane ze stałością i zmianą osobowości 2. Co sprawia, że nasza osobowość jest stała? 3. Zmiana osobowości - rezultat czynników środowiskowych i genetycznych 4. Czynniki genetyczne odpowiedzialne za stałość i zmianę osobowości POMIAR ZMIANY
II. JAK PAMIĘTAMY SIEBIE Z PRZESZŁOŚCI? KONSEKWENCJE DYNAMIKI WSPOMNIEŃ DLA BADANIA ZMIANY OSOBOWOŚCI 1. Badanie zmiany osobowości metodą relacji retrospektywnych 2. Wpływ aktualnego obrazu siebie na przypominanie zdarzeń 3. Tendencyjność w przypominaniu przeszłych postaw, emocji i decyzji 4. Wpływ ukrytych teorii stałości i zmiany na ocenę własnych cech w przeszłości
III. REGRESJA DO ŚREDNIEJ JAKO PODSTAWOWE ZAGROŻENIE DLA BADANIA ZMIANY WYNIKÓW SKRAJNYCH 1. Geneza terminu regresja do średniej 2. Przyczyny zjawiska regresji do średniej 3. Czy regresja do średniej jest zawsze artefaktem statystycznym? 4. Inflacja wyobraźni - fakt czy artefakt? 5. Jak ustrzec się regresji do średniej
IV. O MOŻLIWOŚCI JĘZYKOWEGO UJĘCIA TEGO, CO INNE 1. Doświadczenie tego, co inne 2. Językowa wykładnia Innego 3. Inny, zawsze ten sam? UJĘCIA ZMIANY
V. ZMIANA OSOBOWOŚCI W UJĘCIU PSYCHOLOGII PROJEKTÓW OSOBISTYCH 1. Miejsce psychologii projektów osobistych w psychologii i w psychologii osobowości 2. Osoba i osobowość w ujęciu PPO 3. Projekty osobiste 4. PPA jako narzędzie badawcze 5. Badania nad projektami osobistymi 6. Zmiana osobowości w ujęciu psychologii projektów osobistych
VI. PARADYGMATYCZNE UWARUNKOWANIA PROBLEMATYKI ZMIANY TOŻSAMOŚCI PŁCIOWEJ 1. Zarys historii problematyki płci w psychologii 2. Różnice płciowe 3. Płeć psychologiczna jako zmienna osobowości 4. Płeć jako kategoria społeczna MECHANIZMY STAŁOŚCI I ZMIANY
VII. STAŁOŚĆ I ZMIENNOŚĆ SCHEMATÓW JA 1. O stałości 2. O zmianie 3. O różnicach indywidualnych
VIII. JAK MÓWIENIE ZMIENIA MYŚLENIE? 1. Czy mówienie może zmieniać myślenie? 2. Jak mówienie zmienia myślenie? 3. Techniki stosowane przez terapeutów narracyjnych
IX. ZMIANA PRZEKONAŃ NA TEMAT WŁASNEJ PRZESZŁOŚCI 1. Pamięć a tożsamość 2. Pewność własnych wspomnień 3. Eksperymentalne metody zmiany przekonań o zaistnieniu zdarzeń w przeszłości 4. Mechanizmy odpowiedzialne za zmianę przekonań na temat własnej przeszłości 5. Implikacje i aplikacje ZMIANY W CIĄGU ŻYCIA
X. ZMIANY SUGESTYBILNOŚCI INTERROGATYWNEJ W CIĄGU ŻYCIA 1. Sugestybilność interrogatywna - definicja i pomiar 2. Wiek a sugestybilność interrogatywna 3. Metaanaliza badań dotyczących związku wieku z sugestybilnością interrogatywna 4. Dyskusja wyników LITERATURA CYTOWANA