Elementy etyki lekarskiej

Niniejsza książka jest praktycznym zwieńczeniem moich teoretycznych poszukiwań podstaw bioetyki i etyki lekarskiej przedstawionych w różnych artykułach oraz w napisanych pod moim kierunkiem pracach, takich jak Podstawy i zastosowania bioetyki (2001), Systemy bioetyki (2003), Bioetyka polska (2004) i Bioetyka personalistyczna (2006), opublikowanych w Wydawnictwie Naukowym PAT w Krakowie.
Zgodnie z sugestiami grona lekarzy, redaktorów Medycyny Praktycznej, dr. med. Andrzeja Baczą, dr med. Moniki Mazanek-Mościckiej, a szczególnie dr. med. Piotra Gajewskiego, artykuły opublikowane najpierw w tym czasopiśmie w latach 2004-2006 i składające się na obecną książkę miały za zadanie w zwięzły i przejrzysty sposób przedstawić najbardziej drażliwe i trudne problemy etyki lekarskiej. Chodziło w nich o to, aby nie grzęznąć w samych filozoficzno-teoretycznych analizach, ale przywołując skomplikowaną rzeczywistość współczesnej medycyny oraz operując uzasadnionymi pojęciami antropologii i etyki filozoficznej, sformułować praktyczne wskazówki etyczne.
Etyka medyczna, w tym etyka lekarska, jest dziś sceną ścierania się różnych tendencji związanych z rozwojem medycyny i biotechnologii. Przyjęcie błędnych norm etycznych na tym terenie jest niebezpieczne nie tylko dla zawodu lekarza, lecz także dla całej kultury ludzkiej. Ze względu na przyśpieszony rozwój nauk biologicznych, medycznych i technicznych konieczna jest nad nimi większa i głębsza refleksja humanistyczna, filozoficzna i etyczna. Niniejsza książka ukazuje właśnie owo spotkanie filozofii i medycyny jakokonieczne i przydatne dla obu stron. W kontekście nieuzasadnionych nadziei czy też przesadnych lęków wywoływanych współczesnym postępem naukowo-technicznym wydobywa ona na nowo pewne zasadnicze idee tkwiące w etyce lekarskiej oraz w filozoficznej tradycji personalistycznej i stosuje je do bardziej niż poprzednio skomplikowanych sytuacji.
W rozdziale zatytułowanym Dokumenty źródłowe etyki lekarskiej przywołane są zasadnicze intuicje tej etyki, tkwiące zarówno w dawnych, jak i współczesnych, przyjętych przez środowisko lekarskie dokumentach, takich jak Przysięga Hipokratesa czy Kodeks Etyki Lekarskiej. Owe historyczno-społeczno-zawodowe źródła tej etyki zostały poparte w rozdziale zatytułowanym Filozoficzne podstawy etyki lekarskiej analizami z zakresu filozofii, antropologii i etyki. Spór o człowieka okazał się czymś zasadniczym również dla etyki lekarskiej. Jest to spór z antropologiami redukcjonistycznymi, w których stosuje się ciasne pojęcie osoby ludzkiej. Jeśli wykluczy się bowiem pewnych ludzi z grona osób, czyli pozbawi się ich podmiotowości, to oczywiste jest, że potęga współczesnej biotechnologii skieruje się właśnie przeciw owym wykluczonym. Stąd niezastąpiona ważność w etyce lekarskiej takich pojęć jak:: istota ludzka, człowiek, osoba, godność, podmiotowość, wolność człowieka, sumienie i sprawności moralne.
Owe klucze aksjologiczne pozwoliły w dwóch następnych rozdziałach książki, zatytułowanych Etyka początku życia i Etyka końca życia, sformułować wskazania normatywne wobec takich problemów jak:: aborcja, klonowanie człowieka, pozyskiwanie komórek macierzystych, definicja śmierci, dawstwo organów do transplantacji, uporczywa terapia czy eutanazja. Wskazania te przywołują i równocześnie chronią podmiotowość ontyczną, antropologiczną i etyczną pacjenta w różnych etapach i stanach jego życia. W ten sposób dobro pacjenta przeciwstawione jest tendencjom podporządkowania go korzyściom naukowo-technicznym i ekonomiczno-społecznym. Takie podejście gwarantuje humanistyczny kierunek rozwoju współczesnej biotechnologii i medycyny. Pozwala jej uniknąć powtórzenia znanych nam z historii form uprzedmiotowienia i dyskryminacji pewnych grup ludzi, czyli użycia nauki i techniki do realizacji ideologicznych celów narodu, klasy czy też globalnie pojętej ludzkości.