Immunoonkologia

Od kilku lat jesteśmy świadkami niezwykle dynamicznej ekspansji immunoterapii jako bardzo aktywnej strategii leczenia systemowego nowotworów. Już ponad sto lat temu, gdy rozpoczynano badania mające na celu scharakteryzowanie budowy i funkcji układu immunologicznego, pojawiły się koncepcje wykorzystania naturalnych mechanizmów obronnych w walce z chorobami nowotworowymi. Przez kolejne dekady w różny sposób wraz z pogłębiającą się wiedzą z zakresu immunologii próbowano, najczęściej bez powodzenia, pobudzać układ odpornościowy chorych na nowotwory. Wraz z rozwojem takich dziedzin nauki jak m.in. bakteriologia, wirusologia, biologia molekularna, genetyka czy biotechnologia opracowywano kolejne, coraz doskonalsze strategie immunoterapii, od nieswoistej immunizacji lizatami bakteryjnymi zaczynając, poprzez m.in. rekombinowane cytokiny, transfer limfocytów, szczepionki komórkowe, szczepionki DNA, wektory wirusowe, na genetycznie modyfikowanych komórkach efektorowych i molekularnie ukierunkowanej immunoterapii kończąc. Główną koncepcją immunoterapii rozwijanej w XX wieku była hiperstymulacja układu odpornościowego w celu przełamania mechanizmów immunosupresji indukowanych przez nowotwór. Okazało się jednak, że taka strategia jest nieefektywna, a sporadyczne korzyści kliniczne obserwowane w niektórych przypadkach wiązały się z bardzo wysoką, często nieakceptowalną toksycznością, np. wysokie dawki interleukiny-2 w leczeniu czerniaka czy raka nerkowokomórkowego lub biochemioterapia w leczeniu raka nerki.
Punktem zwrotnym okazało się dokładne scharakteryzowanie synapsy immunologicznej oraz mechanizmów immunosupresji indukowanej przez nowotwór, co doprowadziło do pojawienia się koncepcji wybiórczej blokady punktów kontrolnych (check-points) stanowiących swoiste hamulce układu immunologicznego. Molekularnie ukierunkowana immunoterapia nowotworów oparta, na chwilę obecną, przede wszystkim na stosowaniu przeciwciał monoklonalnych modyfikujących aktywność punktów kontrolnych okazała się prawdziwym przełomem w onkologii. Jedno z dwóch najważniejszych czasopism naukowych na świecie Science uznało immunoterapię nowotworów za najważniejszy przełom w nauce w 2013 roku. Przez kolejne dwa lata na naszych oczach dokonał się dalszy, gwałtowny rozwój tej dziedziny zarówno na poziomie badań podstawowych, przedklinicznych, jak i klinicznych. Przeciwciała anty-PD1 okazały się znamiennie poprawiać rokowanie nie tylko chorych na klasyczne nowotwory immunogenne, takie jak czerniak czy rak nerkowokomórowy, ale również na pozornie nieimmunogenne nowotwory, takie jak rak płaskonabłonkowy i gruczołowy płuca, chłoniak Hodgkina czy niektóre typy raka jelita grubego.
W tej chwili badaniom klinicznym poddawanych jest kilkanaście różnych leków o działaniu ukierunkowanym na punkty kontrolne (m.in. CTLA4, PD-1, PD-L1, LAG3, TIM-3). Jednocześnie bardzo szybko wzrasta liczba badań nad nowymi, bardzo obiecującymi strategiami immunoterapii, takimi jak m.in.:: limfocyty T zawierające chimeryczne receptory antygenowe, profilaktyczne i terapeutyczne szczepionki nowotworowe czy skojarzenie różnych form immunoterapii z chemioterapią, radioterapią czy drobnocząsteczkowymi inhibitorami kinaz. Nie ulega wątpliwości, że kolejne lata ugruntują rolę immunoterapii jako czwartej, obok chirurgii, radioterapii i chemioterapii, podstawowej strategii leczenia onkologicznego, która wielu chorym na uogólnione nowotwory daje szansę na wieloletnie przeżycia, a być może nawet na całkowite wyleczenie.
W niniejszej książce w przystępnej formie podsumowano aktualną wiedzę z zakresu immunologii i immunoterapii nowotworów. Została ona opracowana przez wybitnych naukowców od lat zajmujących się badaniami nad eksperymentalnymi strategiami immunoterapii oraz przez specjalistów onkologów i hematologów posiadających duże doświadczenie w zakresie stosowania leków immunologicznych w badaniach klinicznych oraz w praktyce. Mam nadzieję, że podręcznik Immunoonkologia będzie stanowił dla Państwa przydatną pozycję, która przybliży i oswoi Państwa z zagadnieniami immunologii i immunoterapii nowotworów. Nie ulega bowiem wątpliwości, że dla zdecydowanej większości onkologów klinicznych w Polsce ta, w tej chwili jeszcze relatywnie rzadko stosowana strategia leczenia systemowego, będzie już wkrótce elementem codziennej praktyki klinicznej.
Prof. dr hab. n. med. Piotr Wysocki