Problematyka pracy przy pacjencie w pozycji leżącej, szczególnie w technikach zespołowych, stała się niezwykle aktualna i nagląca w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Tym bardziej, że nadal większość naszych uczelni nie przygotowuje studentów do takich metod wykonywania zawodu, które są podstawą rutynowego szkolenia w większości wydziałów stomatologii w krajach Unii. W Polsce zdecydowana większość lekarzy dentystów pracuje metodami tradycyjnymi - stojąc lub siedząc przodem do siedzącego na fotelu pacjenta. Bardzo pozytywnym jednak zjawiskiem jest fakt, że coraz więcej studentów stomatologii bierze czynny udział w szkoleniach i warsztatach z zakresu ergonomii pracy. To między innymi dlatego nakład pierwszego wydania niniejszego podręcznika został w szybkim tempie wyczerpany. Przekazywane do rąk Państwa wydanie drugie Zasad pracy przy leżącym pacjencie zawiera koncepcję i strukturę merytoryczną zawartą w wydaniu pierwszym. Niemniej jednak niektóre rozdziały zostały wzbogacone o treści zgodne z nowoczesną metodyką nauczania ergonomii. Między innymi rozwinięto rozdział dotyczący motywacji, bez której trudno o podjęcie działań prowadzących do zmiany obecnych nawyków i metod pracy. Położono szczególny nacisk na zrozumienie funkcjonowania układów:: nerwowego, mięśniowo-szkieletowego i wzrokowego zespołu stomatologicznego, a w szczególności operatorów, po to, aby motywacja stała się nadrzędnym czynnikiem akcelerującym podjęcie decyzji o zmianie dotychczasowych sposobów wykonywania zawodu. Celem podręcznika jest uświadomienie studentom i absolwentom stomatologii faktu, że nadrzędną pozycją pacjenta podczas wykonywania pracy jest pozycja leżąca. Determinuje ona szereg zachowań dotyczących takich zagadnień, jak:: członkowie zespołu, ich pozycje oraz miejsce podczas pracy, trzymanie i przekazywanie instrumentów, obsługa oprzyrządowania, szczególnie ssaków, czy też ergonomiczne umieszczenie umeblowania, narzędzi i materiałów niezbędnych do wykonywania codziennej pracy klinicznej. Podobnie jak w wydaniu pierwszym autorzy prezentują wszystkie obecnie znane metody pracy (na dwie, cztery i sześć rąk) opierając się na wieloletnich doświadczeniach własnych i innych praktyków, funkcjonujących zgodnie z zasadami ergonomii pracy przy leżącym pacjencie. Praca zespołowa w stomatologii zawsze będzie pracą nadrzędną, ponieważ skala energii wydatkowana na dany zabieg jest podzielona na co najmniej dwie osoby, tak więc obciążenie - a w konsekwencji wydatek energetyczny - poszczególnych członków zespołu jest zdecydowanie mniejsze niż w przypadku pracy solo. Autorzy składają serdeczne podziękowania i wyrażają najwyższe uznanie Zespołowi Wydawnictwa Kwintesencja za nowatorską i fantazyjną oprawę graficzno-edytorską aktualnego wydania tego podręcznika. Zbigniew Jańczuk Marek Bladowski