TOM I W tym tomie zamieściliśmy ogólne informacje o budowie i działaniu układu wydzielania wewnętrznego. Stanowią one punkt wyjścia do opisania złożonych mechanizmów i następstw poszczególnych chorób. Taki sposób prezentowania zagadnień powinien przyczynić się do lepszego zrozumienia istoty zaburzeń endokrynnych przez studentów medycyny i być przydatny w codziennej pracy lekarza, zarówno pierwszego kontaktu, jak i specjalisty. Szczegółowo opisaliśmy pełen zakres badań diagnostycznych pomocnych w rozpoznaniu zaburzeń endokrynnych. Omówiliśmy również fizjologię i patologię układu podwzgórzowo-przysadkowego. Choroby prowadzące do zaburzeń czynności tego układu wywołują często objawy miejscowe, często są również przyczyną dysfunkcji obwodowych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Rozpoznanie i leczenie tych złożonych patologii z pewnością ułatwią zamieszczone w tej części liczne algorytmy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Osobny i obszerny dział poświęcony jest chorobom tarczycy, które stanowią najczęstszą patologię endokrynną. Wiele uwagi poświęciliśmy także problematyce chorób kości (przede wszystkim osteoporozie), spowodowanych zaburzeniami endokrynnymi. Szczególną uwagę zwróciliśmy na dokładne omówienie zasad rozpoznawania oraz leczenia zarówno farmakologicznego, jak i chirurgicznego zaburzeń układu wewnątrzwydzielniczego. Staraliśmy się wprowadzić jak najwięcej schematów postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, tych zaakceptowanych przez międzynarodowe towarzystwa naukowe, jak również własnych, przystosowanych do krajowych możliwości. TOM II Drugi tom zawiera głównie opisy chorób nadnerczy i gruczołów płciowych oraz zaburzeń endokrynnych związanych z chorobami nowotworowymi, immunologicznymi i starzeniem się. Rozbudowany został dział „Jajniki i endokrynologia rozrodu”, do którego dodano ważne rozdziały dotyczące zespołu policystycznych jajników, endometriozy i „oncofertility”. W dziale „Zaburzenia endokrynne w chorobach nowotworowych” znalazł się nowy, aktualny rozdział dotyczący zdarzających się coraz częściej endokrynnych i metabolicznych powikłań leczenia onkologicznego. Dodany został również nowy dział:: „Zaburzenia endokrynne spowodowane czynnikami egzogennymi”, obejmujący aktualne problemy dotyczące zanieczyszczenia środowiska, uzależnień oraz dopingu sportowego. Szczególnie skupiliśmy się na omówieniu patofizjologii ciąży i starzenia. W każdym z tych stanów czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego ulega zasadniczym zmianom. Ponieważ zachodzące wówczas procesy fizjologiczne często trudno odróżnić od zaburzeń endokrynnych, wiele miejsca poświęciliśmy metodom diagnostycznym i zasadom interpretacji wyników badań. W tym tomie oddzielne części dotyczą trzech grup chorób ściśle związanych z układem wewnątrzwydzielniczym, będących obecnie coraz poważniejszym problemem społecznym – są to nowotwory, choroby autoimmunologiczne i zaburzenia metaboliczne, z otyłością włącznie. Przedstawiliśmy najnowsze dane na temat związku ich patogenezy z zaburzeniami hormonalnymi, a także wpływu tych chorób na układ dokrewny.
WIADOMOŚCI PODSTAWOWE Historia endokrynologii Podstawy endokrynologii. Anatomia i fizjologia układu wydzielania wewnętrznego Patofizjologia chorób układu wydzielania wewnętrznego Ogólna strategia postępowania w chorobach układu wydzielania wewnętrznego Trudności w interpretacji wyników badań stosowanych w diagnostyce zaburzeń endokrynologicznych PODWZGÓRZE I PRZYSADKA Budowa i czynność podwzgórza i przysadki Diagnostyka laboratoryjna układu podwzgórzowo-przysadkowego Diagnostyka obrazowa układu podwzgórzowo-przysadkowego Zaburzenia czynności podwzgórza Niedoczynność przysadki Guzy przysadki Choroby tylnego płata przysadki Leczenie chirurgiczne chorób podwzgórza i przysadki WZRASTANIE Prawidłowe wzrastanie i ocena wzrastania Niedobór wzrostu Nadmierny wzrost DOJRZEWANIE PŁCIOWE Fizjologia dojrzewania płciowego Opóźnienie lub brak cech dojrzewania płciowego Przedwczesne dojrzewanie płciowe TARCZYCA Anatomia, histologia i embriologia gruczołu tarczowego Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy Działanie hormonów tarczycy Badanie kliniczne w chorobach tarczycy Diagnostyka laboratoryjna chorób tarczycy Badanie ultradźwiękowe w diagnostyce chorób tarczycy Znaczenie RTG i rezonansu magnetycznego w diagnostyce chorób tarczycy Medycyna nuklearna w diagnostyce chorób tarczycy Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy Zespół niskiej T3, zespół niskiej T3 i T4 Zachowawcze leczenie łagodnych chorób tarczycy Ogólne wiadomości o leczeniu chirurgicznym łagodnych chorób tarczycy Niedoczynność tarczycy Nadczynność tarczycy Zapalenia tarczycy Wpływ leków i czynników środowiskowych na tarczycę Wole miąższowe obojętne i zespół zaburzeń z niedoboru jodu Guzkowa choroba tarczycy Rak tarczycy Choroby tarczycy u dzieci. Różnice w obrazie klinicznym i leczeniu dzieci i dorosłych Zespoły oporności na hormony tarczycy Leczenie chirurgiczne chorób tarczycy PRZYTARCZYCE Wprowadzenie do chorób przytarczyc Regulacja hormonalna metabolizmu mineralnego i kostnego Hiperkalcemia Pierwotna nadczynność przytarczyc Nadczynność przytarczyc w przewlekłej chorobie nerek Hipokalcemia Leczenie chirurgiczne nadczynności przytarczyc CHOROBY METABOLICZNE KOŚCI Osteomalacja i zaburzenia metabolizmu witaminy D Wprowadzenie do osteoporozy Diagnostyka osteoporozy Profilaktyka i leczenie osteoporozy Osteoporoza wtórna Choroba Pageta kości
TOM II
NADNERCZA Podstawowe wiadomości o korze nadnerczy Glikokortykosteroidy Mineralokortykosteroidy Androgeny nadnerczowe Diagnostyka laboratoryjna w zaburzeniach czynności kory nadnerczy Niedoczynność kory nadnerczy Zespół Cushinga Pierwotny hiperaldosteronizm Choroby spowodowane nadmiernym wydzielaniem androgenów Incydentaloma nadnercza Rak kory nadnercza Leczenie glikokortykosteroidami Nadciśnienie tętnicze w przebiegu nadmiaru mineralokortykosteroidów Guzy wydzielające katecholaminy Leczenie chirurgiczne chorób nadnerczy JAJNIKI I ENDOKRYNOLOGIA ROZRODU Podstawowe wiadomości o cyklu płciowym Diagnostyka endokrynologiczna w ginekologii Wady rozwojowe narządu rodnego Zaburzenia cyklu miesiączkowego Zespół napięcia przedmiesiączkowego Zespół policystycznych jajników Wprowadzenie do endokrynologii ciąży Niepłodność Endometrioza Zachowanie płodności po leczeniu onkologicznym i gonadotoksycznym („oncofertility”) Antykoncepcja hormonalna Menopauza JĄDRA I MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY Podstawowe wiadomości na temat męskiego układu rozrodczego Diagnostyka zaburzeń czynności męskiego układu rozrodczego Hipogonadyzm u mężczyzn Nowotwory jąder Ginekomastia ZABURZENIA ENDOKRYNNE W CHOROBACH NOWOTWOROWYCH Nowotwory hormonozależne Nowotwory a układ endokrynny Powikłania endokrynne i metaboliczne leczenia onkologicznego Zespoły ektopowego wydzielania hormonów Zespoły mnogich nowotworów gruczołów dokrewnych Nowotwory rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego ZABURZENIA ENDOKRYNNE W CHOROBACH AUTOIMMUNOLOGICZNYCH Podstawowe wiadomości z immunologii Autoimmunologiczne aspekty chorób pojedynczych gruczołów dokrewnych Autoimmunologiczne zespoły wielogruczołowe ENDOKRYNOLOGIA STARZENIA Proces starzenia a wydzielanie hormonu wzrostu Proces starzenia a tarczyca Proces starzenia a przytarczyce Proces starzenia a czynność kory nadnerczy Proces starzenia a zmiany wydzielania hormonów płciowych u mężczyzn. Zespół niedoboru testosteronu Proces starzenia a zaburzenia gospodarki węglowodanowej Proces starzenia a zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej o podłożu endokrynnym ZABURZENIA ENDOKRYNNE A CIĄŻA Choroby przysadki a ciąża Choroby tarczycy a ciąża Choroby nadnerczy u kobiet w ciąży Metabolizm wapniowy i kostny w ciąży i laktacji ZABURZENIA ENDOKRYNNE SPOWODOWANE CZYNNIKAMI EGZOGENNYMI Zaburzenia endokrynne spowodowane przez związki endokrynnie czynne Wpływ steroidów dopingowych na układ endokrynny Wpływ opioidów i kannabinoidów na układ endokrynny NIEPRAWIDŁOWA HEMOSTAZA ENERGETYCZNA I ZABURZENIA GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ Neuroendokrynne mechanizmy kontroli łaknienia Jadłowstręt psychiczny Żarłoczność psychiczna Otyłość Leczenie chirurgiczne otyłości. Operacje bariatryczne Zaburzenia gospodarki węglowodanowej w chorobach endokrynologicznych Leczenie chirurgiczne nowotworów układu wewnątrzwydzielniczego trzustki ORZECZNICTWO Orzecznictwo rent z tytułu niezdolności do pracy w chorobach endokrynnych