Na świecie od wielu lat do tradycji należy tworzenie rekomendacji, zaleceń, standardów niemal we wszystkich dziedzinach medycyny, w tym także w diabetologii. Pod koniec lat 80. i na początku 90. XX wieku dwa odrębne zespoty europejskie przygotowały tak zwane Desk-top guidelines, osobno dla cukrzycy typu 2 (wówczas insulinoniezależnej) [1] i cukrzycy typu 1 (wtedy insulinozależnej) [2]. Ukazaty się też odrębne wytyczne pediatryczne [3]. Corocznie wydaje się też rekomendacje Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA, American Diabetes Association) [4]. W wielu krajach, w tym w większości krajów europejskich, ukazują się zalecenia lokalne. Również w zaleceniach innych towarzystw, na przykład Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC, European Society of Cardiology) [3, 5], są poruszane zagadnienia związane z leczeniem chorych na cukrzycę. Ta duża liczba różnych zaleceń i rekomendacji stwarza konieczność opracowania w Polsce syntetycznego i jednolitego zestawu zaleceń dostosowanego do polskich warunków, a jednocześnie zgodnego z ogólnoświatowymi tendencjami i zasadami. Dlatego Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) z inicjatywy profesora Jacka Sieradzkiego w 2004 roku powołał specjalny zespół ds. opracowania Zaleceń klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę. W ten sposób PTD — wtedy po raz pierwszy zespołowo — przygotowało rekomendacje mające kompleksowy i wieloośrodkowy charakter, a równocześnie oparte na aktualnych doniesieniach diabetologii światowej [6]. Ich autorzy uważają, że właśnie PTD, jako główny organizator życia naukowego i inicjator praktycznego wdrażania nauki o cukrzycy oraz jako ogólnopolska niezależna organizacja społeczna, jest najbardziej upoważnione do opracowania i wydania takich zaleceń, podobnie jak czynią to towarzystwa w innych krajach. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2009, będące piątą, kolejną edycją, nie są i nie mogą być podręcznikiem diabetologii; nie mogą także zastępować bogatej, światowej i rodzimej, literatury podręcznikowej. Mają natomiast stanowić wytyczne będące podstawą ustalenia standardów postępowania i organizacji leczenia chorych na cukrzycę w Polsce. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę na 2009 rok zostały w znacznym stopniu zmodyfikowane. Uwzględniono w nich wyniki dużych randomizowanych badań opublikowanych w 2008 roku [7-11]. Rezultaty tych badań ukazały w nowym aspekcie zasady leczenia chorych na cukrzycę. Autorzy zmodyfikowali również układ części rozdziałów. Autorzy planują coroczne publikowanie aktualnych wydań uzupełnionych i poprawionych Zaleceń, dlatego też oczekują na komentarze, poprawki i uzupełnienia, które zostaną uwzględnione w kolejnych opracowaniach. Przewodniczący Zespołu Prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego Prof. zw. dr hab. med. Władysław Grzeszczak
Przedmowa 1. Zasady prowadzenia badań przesiewowych w kierunku cukrzycy Nazewnictwo stanów hiperglikemii 2. Prewencja i opóźnianie rozwoju cukrzycy 3. Określenie celów w leczeniu cukrzycy 4. Organizacja opieki medycznej nad dorosłym chorym na cukrzycę 5. Terapia behawioralna 6. Postępowanie psychologiczne w cukrzycy 7. Doustne leki przeciwcukrzycowe i agoniści receptora GLP-1 w terapii cukrzycy typu 2 8. Insulinoterapia 9. Zasady leczenia nadciśnienia tętniczego u chorych na cukrzycę 10. Zasady leczenia hiperlipidemii 11. Hipoglikemia 12. Postępowanie w ostrych powikłaniach cukrzycy 13. Zasady rozpoznawania i leczenia choroby niedokrwiennej serca u chorych na cukrzycę 13.1. Postępowanie w ostrym zespole wieńcowym u chorych na cukrzycę — leczenie hipoglikemizujące 14. Prewencja, diagnostyka i leczenie nefropatii cukrzycowej 15. Prewencja, diagnostyka i leczenie retinopatii cukrzycowej 16. Prewencja, diagnostyka i leczenie neuropatii cukrzycowej 17. Diagnostyka i leczenie zespołu stopy cukrzycowej 18. Cukrzyca u dzieci i młodzieży oraz młodych dorosłych chorych na cukrzycę typu 1 19. Cukrzyca a ciąża 20. Zasady przygotowania chorego na cukrzycę do zabiegu operacyjnego 21. Immunizacja/szczepienia 22. Zalecenia dotyczące aktywności zawodowej chorych na cukrzycę 23. Opieka diabetologiczna w instytucjach penitencjarnych 24. Cukrzyca u osób w podeszłym wieku