Słowo wstępne Zgłaszający się do gabinetów lekarskich chorzy z bólami krzyża przysparzają często dużych trudności diagnostycznych i mogą stać się prawdziwym „krzyżem pańskim dla leczących. Bóle w części lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa dotykają ponad 80% dorosłej populacji i stanowią prawie połowę wszystkich chorych zgłaszających się do poradni ortopedycznych. Są trzecią (po nadciśnieniu tętniczym i ciąży) przyczyną wszystkich porad medycznych. Ponad 95% chorych z przewlekłym bólem krzyża, trwającym ponad dwa lub trzy miesiące, można z powodzeniem leczyć nieoperacyjnie. Tylko kilka procent, według różnych autorów, wymaga interwencji chirurgicznej. Wiedza, doświadczenie i krytycyzm chirurgów kręgosłupa, ortopedów i neurochirurgów opierają się na właściwym wyborze tych chorych, którzy powinni być leczeni operacyjnie niezwłocznie. Brak decyzji w tej sytuacji może prowadzić do nieodwracalnych konsekwencji klinicznych. Znakomitą większość chorych z zespołami bólowymi kręgosłupa powinno się leczyć nieoperacyjnie, wykorzystując szeroką gamę możliwości z uwzględnieniem postępowania farmakologicznego. Niniejsza publikacja w sposób przystępny ułatwia zapoznanie się lekarzom ortopedom, a także innym specjalistom, wybór właściwego postępowania u wielu chorych, którym ból krzyża towarzyszy od kolebki aż do wieku podeszłego. Ból ten ze względu na trudności diagnostyczne wymaga nierzadko decyzji konsyliarnej, która może rozwiać nasze wątpliwości. Andrzej Nowakowski Paweł Michalski
1. Wprowadzenie 2. Etiologia 3. Charakter bólów krzyża 4. Badanie chorego z bólami kręgosłupa 5. Neurofizjologia bólu krzyża 6. Zmiany zwyrodnieniowe 7. Stany zapalne 8. Zaburzenia metaboliczne 9. Nowotwory 10. Uwarunkowania mięśniowo-powięziowo-więzadłowe 11. Urazy kręgosłupa 12. Problemy psychoneurotyczne i socjalne 13. Profilaktyka bólów kręgosłupa 14. Perspektywy terapii 15. Streszczenie najważniejszych danych dotyczących zespołów bólowych kręgosłupa Piśmiennictwo Skorowidz